تدوین برنامه رسالت پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} توسط خداوند

 

هنگامی که پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} به پیامبری مبعوث شدند، هیچ فضیلت بارزی در جامعه ی عرب جاهلی عربستان ملاحظه نمی شد.

پیامبر گرامی اسلام ^{صلی الله علیه و آله} در جامعه ای عاری از فضائل و پر از رذائل و در حالی که شقاوت و جهالت سرتا پای آن جامعه را فرا گرفته بود، به پیامبری برانگیخته شدند.

 

اولین آیاتی که بر پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} نازل شد نیز، آیات «تربیتی و آموزشی» بود.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ*اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ*خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ*اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ*الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ*عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ»

به نام خداوند رحمتگر مهربان بخوان به نام پروردگارت که آفرید (۱)انسان را از علق آفرید (۲)بخوان و پروردگار تو کریمترین [کریمان] است (۳)همان کس که به وسیله قلم آموخت (۴)آنچه را که انسان نمى‏دانست [بتدریج به او] آموخت (۵)

این آیات شریفه به قول اهل ادب «براعت استهلال» قرآن کریم است و لزوم آموزش و پرورش را نمایان می سازد.

به عبارت روشن تر قرآن که یک کتاب تربیتی و آموزشی است، با این چند آیه، برنامه ی تربیتی و پرورشی پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} را تا روز قیامت تعیین فرموده است.

براساس این آیات شریفه پیامبر خاتم ^{صلی الله علیه و آله} معلم آموزش و پرورشی بشریت است.

آن نبی گرامی، فرستاده شده تا با تبیین قرآن کریم انسانها را تربیت کند و آنها را به مقام عالمیت برساند.

خودسازی و تهذیب نفس را به بندگان آموزش دهد،

و آنان را به دو بال علم و ادب مجهز نماید تا بتوانند پرواز کنند.

 

 

دستورالعملی ارزنده برای سیر و سلوک

 

پیامبر گرامی ^{صلی الله علیه و آله} پس از مبعوث شدن به رسالت و دریافت برنامه آموزشی، از غار حرا به خانه بازگشتند. بار سنگینی بر دوش آن رسول گرامی آمده بود:

إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا

 

جبرئیل نازل شد و آیات اول سوره مزمل را آورد.

در حقیقت با یک دستورالعمل دوازده گانه که بهترین ابزار کار برای تحمل آن بار سنگین بود، بر پیامبر اکرم وارد شد.

 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ﴿۱﴾ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ﴿۲﴾ نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا ﴿۳﴾ أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ﴿۴﴾ إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا ﴿۵﴾ إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِیلًا ﴿۶﴾ إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا ﴿۷﴾ وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا ﴿۸﴾ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا ﴿۹﴾ وَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلًا ﴿۱۰﴾

به نام خداوند رحمتگر مهربان* اى جامه به خویشتن فرو پیچیده (۱) به پا خیز شب را مگر اندکى (۲) نیمى از شب یا اندکى از آن را بکاه (۳)ی ا بر آن [نصف] بیفزاى و قرآن را شمرده شمرده بخوان (۴) در حقیقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا مى‏کنیم (۵) قطعا برخاستن شب رنجش بیشتر و گفتار [در آن هنگام] راستین‏تر است (۶) [و] تو را در روز آمد و شدى دراز است (۷ و نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز (۸) [اوست] پروردگار خاور و باختر خدایى جز او نیست پس او را کارساز خویش اختیار کن (۹) و بر آنچه مى‏گویند شکیبا باش و از آنان با دورى گزیدنى خوش فاصله بگیر (۱۰) {۱}

 

خداوند متعال در این آیات شریفه می فرماید:

یا رسول الله که عبای نبوت به دوش تو آمده است ، از این دستورالعمل کمک بگیر:

 

اول: شب زنده داری ؛ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا 

دوم: نماز شب(تهجد) ؛ إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِیلًا

سوم: تمسک به قرآن ؛ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا 

چهارم: اراده ؛ إِنَّ نَاشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِیلًا

پنجم: قاطعیت در گفتار ؛ وَأَقْوَمُ قِیلًا

ششم: فعالیت مدام ؛ إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا 

هفتم: ذکر مدام ؛ وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ

هشتم و نهم: دعا و انقطاع الی الله ؛ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا

دهم: توکل ؛ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا 

یازدهم: صبر؛ وَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ

دوازدهم: سعه ی صدر ؛ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلًا 

 

 

بدین ترتیب خداوند متعال برای یاری رساندن به پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} در راه پر مشقتی که لازم بود آن حضرت بپیماید، یک دستورالعمل که مشتمل بر دوازده بخش بود، ابلاغ فرمود.

درواقع خدای سبحان با ابلاغ این دستورالعمل، برنامه رسالت پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} را تدوین فرموده است.

برنامه ی جامعی که نقشی اساسی و حساس، در امر رسالت برای پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} ایفا کرد.

پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} با استفاده از این دستورالعمل، فعالیت تبلیغی و رسالت خویش را آغاز نمودند و پس از تحمل شداید و پشت سر نهادن موانع فراوان و فشارهای کفّار، توانستند در مدت کوتاهی جامعه ی عرب جاهلی را دگرگون سازند و با یک انقلاب دفعی، افرادی مهذّب و باتقوا تربیت نمایند.

 

 از میوه های شیرین درخت نبوی، تربیت و پرورش انسانهای بافضیلت و با معرفت بود.

آن حضرت علف های هرز رذالت و پستی را از دل آنان ریشه کن و نهال فضائل را در سینه ی آنان غرس نمود و فطرت پاک آنان نیز در رشد و به ثمر نشستن نهال فضائل مؤثر واقع شد و یکی دو سال از بعثت نگذشته بود که شجره ی طیبه اسلام، به بار نشست و مکتب نجات بخش این دین جهان شمول، سراسر گیتی را متوجه خویش ساخت.

 

ثمرات حیات بخش بعثت پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} ، در سایه ی اهتمام آن حضرت و اصحاب ایشان به دستورالعمل و برنامه ای که از جانب خداوند حکیم در سوره مزمل نازل شد، تحقق یافت.

لذا می توان گفت آن دستورالعمل، در واقع برنامه سلوک معنوی مسلمانان مشتمل بر کارهایی برای خودسازی آنان بود.

برخی از مسلمانان صدر اسلام با عمل به این برنامه و پیروی از پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} به مقام آدمیت نائل آمدند.

منازل سیر و سلوک را یکی پس از دیگری پیمودند، تا فانی فی الله شدند.

از این رو این دستورالعمل تربیتی می تواند به عنوان یک برنامه، فرا راه سالک قرار گیرد و او را در حرکتی که پیش رو دارد، یاری نماید.

 

خداوند متعال به گونه ای حکیمانه و با توجه به موانع و مشکلاتی که پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} در مسیر حرکت خود دارد، به تدوین این دستورالعمل پرداخته است ، و ناگفته پیداست که فقط با عمل به چنین برنامه ای می توان بر شدائد و سختی ها فائق آمد و همچون پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} پیروز میدان شد.

بنابراین موفقیت در میدان سیر و سلوک و عبور از سختی ها و موانع موجود در مسیر حرکت به سوی خدا، تنها با برنامه ای که ذات باری تعالی برای سخت ترین کارها تنظیم و تدوین فرموده است، امکان پذیر است.

هر که اهل سیر و سلوک باشد، و رسیدن به مقامات عالیه ی عرفانی را به عنوان چشم انداز پیش روی خود رقم زده باشد، با عمل به این دستورالعمل می تواند به مطلوب خود برسد.

 

در این سلسله مباحث، شرح مختصری از دستورات خداوند سبحان در سوره ی مزمل بیان خواهد شد.

——————————————————————————————————————————-

 

منبع:

سیر و سلوک؛ ص ۱۵-۱۸.

{۱}سوره مبارکه مزمل، آیه ۱-۱۰.