فضایل حسینی
مجلس پنجم: شکرگزاری حسینی

 

خلاصه سخنرانی:

شکر در لغت به معنی اظهار کردن و رونمایی کردن است. فضیلت شکرگزاری از فضایلی است که گاه در جامعه ی ما به فراموشی سپرده می شود. امام حسین (علیه السلام) در این باره می فرمایند: اگر نسبت به نعمت گذشته شکرگزار بودید، امیدوار باشید که نعمت های جدید هم به شما برسد. در بیان ثواب تلاوت سوره حمد، که ستایش و سپاس خداوند از زبان بندگان است، ذکر میکنند که باعث گشایش در گرفتاری ها است، این امر به دلیل این است که شکر نعمت، باعث فزونی در نعمت خواهد شد. بر اساس بیان دقیق امام سجاد (علیه السلام) در دعای اول صحیفه ی سجادیه، شکرگزاری، نعمتی از نعمت های خدا است که اگر نباشد، انسان از مرز انسانیت بیرون میرود و به حضیض بهیمیت دچار می شود. شکرگزاری دو شرط و مقدمه دارد: شرط اول درک نعمت های الهی است؛ اگر کسی نعمتی را درک نکند، انتظار شکر نیز از او نباید داشت. در روایت آمده است که امنیت و سلامتی، دو نعمت پوشیده ای است که کفران میشود. این کفران به سبب این است که انسان نعمت بودن این دو را به صورت معمول درک نمی کند. خانواده ما، اطرافیان ما و مجالس عزاداری امام حسن (علیه السلام) از مصادیق دیگر نعمت هایی است که گاه نعمت بودن آن درک نمی شود. شرط دوم شکرگزاری، معرفت حمد است؛ اینکه انسان بداند شکرگزاری نعمت های الهی لازم و واجب است؛ بداند که بر اساس آیه قرآن، اگر شکر کرد، نعمت های او افزون می شود و اگر ناسپاسی کرد، عذاب الیم در انتظار او است. تشکر ازبندگان خدا، تشکر از خداوند است؛ زیرا به این معنی است که من شما را نعمت خدا می دانم و تشکر می کنم. باید از دیگران به ویژه در مواردی که معمولا مورد غفلت انسان قرار می گیرد مانند تشکر از فرزندان و خانواده، تشکر کرد. همچنین نسبت به تشکر از ذوی الحقوق خود به ویژه پدر و مادر و معلمین، غفلت نکنیم و برای والدین خود دعا کنیم که زمینه ساز دینداری ما بوده اند. امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا، تشکر عملی را درباره یاران خود به تصویر کشید، آنجا که هر کدام شهید می شدند، امام تا نیمه های میدان به استقبال اجساد مطهرشان می رفت. در فراز پایانی زیارت عاشورا می خوانیم (اللهم لک الحمد حمد الشاکرین علی مصابهم). شکرگزاری را باید از سیره حسینیان آموخت که حتی بر مصائبشان نیز شکرگزار بودند تا جایی که حضرت زینب خطاب به یزید، در توصیف واقعه عاشورا می فرماید: ما رایت الا جمیلا.

 

متن کامل سخنرانی:

در شب های گذشته صحبت از فضایلی بود که این فضایل در مکتب حسینی، بسیار زنده اند و پر رنگ و مورد توجه اما متاسفانه گاهی در زوایایی از جامعه ما به فراموشی سپرده می شوند و یا احیانا کمرنگ می شوند، به هر حال جایگاه فوق العاده ی خودشان را ندارند.

* شکرگزاری، زمینه ساز افزایش نعمت های الهی
امشب با روایتی از امام حسین(علیه السلام) عرضم را آغاز می کنم. میفرماید: (شُکرُکَ لِنِعمَهٍ سَالِفَهٍ یَقتَضی نِعمَهً آنِفَهً)^۱. اگر شکرگزار بودید نسبت به نعمتی که بر شما گذشته است، در آینده ی زندگیتان هم امیدوار باشید که نعمت های دیگر هم به شما برسد.
شکر نعمت، نعمتت افزون کند کفر، نعمت از کفت بیرون کند
می خواهم امشب چند کلمه ای را درباره شکر، شکرگزاری و حمد خدمت شما عرضه بدارم. شکر در مقابل کفر است. کفر به لحاظ لغوی، به معنای پوشاندن است. کافر کسی است که حقیقت را می داند اما پوشانده است. این پوشاندنش موجب بیچاره شدن خودش می شود و بسیاری مصائب را در پی دارد. شکر، مقابل کفر، به معنای اظهار کردن است، رونمایی کردن، نشان دادن است.
خیلی شکر و شکرگزاری و حمد در دین ما مورد توجه است. خیلی جالبه! ما در سوره های مختلف قرآن، یک سوره داریم که آن سوره خطاب متفاوت است؛ همه ی سوره های مختلف قرآن خطابشان به بندگان است که خداوند از طریق نبی مکرم اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به بندگان خطاب فرموده است. در خصوص یک سوره، زبان و بیان و ادبیات متفاوت است؛ از پایین به بالا است؛ انسان با خدا سخن می گوید. با چه شروع می شود؟ (الحمد لله رب العالمین)
بعد ثواب هایی را ببینید که برای [تلاوت] این سوره نوشته شده است. می دانید روایت است اگر کسی دچار بیماری بود دچار گرفتاری بود، سوره ی حمد بخواند گشایش می شود برای او. چرا؟ حمد و ستایش و شکرگزاری خدا، قدردانی از نعمت های خدا است و زمینه های افزایش نعمت برای انسان را فراهم می کند، همین روایتی که امام حسین (علیه السلام) فرمودند.

* شکرگویی، از نعمت های الهی و مرز انسانیت و بهیمیت است
اجازه دهید روایت دیگری را محضرتان بخوانم که خیلی عجیب است! البته در قالب دعا است. امام سجّآد(علیه السلام) یک ویژگی ای دارند که بر اساس شرایط زمانه خود، سخنان و بیاناتشان را در قالب دعا به شیعیان آموختند، به مسلمانان آموختند، نه اجازه دهید ما انحصارطلبی نکنیم: به انسانیت آموختند. [صحیفه ی سجادیه] مجموعه ای از زیباترین بیاناتی که در آن ها هم مناجات است و هم تربیت است. هم آموزش است، هم فهم است و هم عقل ورزی. ظاهرا در دعاهای اول [صحیفه سجادیه] است. شروع که می کند [می فرماید] (وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَهَ حَمْدِهِ …) خدایا حمد می کند تو را، که اگر تو حبس می کردی معرفت به خودت را، یعنی اگر به ما اجازه نمی دادی معرفت داشته باشیم و بدانیم که باید شکرگزار تو باشیم، (وَ لَوْ کَانُوا کَذَلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیَّهِ إِلَى حَدِّ الْبَهِیمِیَّه) ^۲ امام سجاد (علیه السلام)می فرماید خداوندا اگر شما به ما فرصت نمی دادی که حامد و شکرگوی تو باشیم، ما از محدوده ی انسانیت خارج می شدیم و تا حد حیوانیت، تا سرحد بهیمیت انسان پیش می رود؛ انسان با همه فضایلش با همه خوبی هایش با همه ی امتیازاتش از نگاه امام سجّاد (علیه السلام) اگر شکر را از او بگیرند، از عزیز انسانی به حضیض حیوانی سقوط می کند. به همین سادگی.
شکر گفتن و شکر واقعا از نعمت های الهی است. اینکه انسان توفیق داشته باشد شکر بگوید و حمد بگوید برای نعمت های خدا، از نعمت های الهی است. من توضیحی درباره اصل شکر خدمتتان عرضه بدارم و بعد نکات دیگری را که می خواهم درباره اش بگویم، بر اساس این مقدمه طی کنم.

* درک نعمت ها، اولین شرط شکرگزاری
شکر نعمت دو شرط دارد: اولا باید انسان بفهمد که یک نعمتی در اختیارش قرار گرفته است؛ یعنی اگر کسی نتواند بفهمد و درک کند، شعور کافی برای درک نعمتی که در اختیارش قرار گرفته باشد را ندارد، انتظار شکر هم از او نداشته باشید. حضرت فرمودند انسان تا حد بهیمیت و حیوانیت پیش می رود ولی فکر می کنم همه ی ما این تجربه را داریم که اگر به حیوانی هم لطفی کردیم و نعمتی در اختیارش قرار دادیم، در حد شعور اندک خودش، سری برای شما تکان خواهد داد و اگر تکان ندهد، بالاخره رفتاری می کند متناسب با آن [ابراز شکر]. حالا اگر انسانی نفهمد که نعمتی در اختیارش قرار گرفته است، انتظار شکر از او نداشته باشید.

ما بسیاری از نعمت ها داریم که نمی شناسیم و نمی دانیم نعمت است! گفت: “چو ماهیان که در آبند، پرس پرسان ز هم که آب کجاست” مثل ماهی که در آب هستند، از همدیگر می پرسیم آب کجاست! وگرنه، غرق در نعمت های الهی هستیم. به تعبیر سعدی (ره) در هر نفسی دو نعمت است … .

* امنیت و سلامتی دو نعمتی که درک نمی شوند

روایتی است از نبی مکرم اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که خیلی زیباست. زیباتر از آن این است که آدم در جمعی بگوید، قال امیرالمونین (علیه السلام) قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم). امیرالمومنین (علیه السلام) شاگرد شایسته ی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) روایت نقل می کند: (نعمتان مکفورتان) دو نعمت هستند که انسان ها کفرانشون می کنند، قدرشان را نمیدانند. (الامن و العافیه) ^۳ یکی امنیت است و دیگری سلامتی.
بزرگوارانی که در مجلس تشریف دارند، خاطر شریفشان هست زمان جنگ. در زمان جنگ، در سال های اولیه ی جنگ که شهر [دزفول] مورد تهدید قرار می گرفت، از بمباران گرفته تا دوران کوتاهی که نزدیکتر آمده بودند دژخیمان، شهر به توپ بسته می شد و تا پایان جنگ که موشک های فراوان به این شهر اصابت کرد، (به روح شهدای دفاع مقدس به خصوص شهدای این شهر یک صلوات ختم بفرمایید) امنیت وقتی نبود، کاملا مفهوم بود برای آن آدم ها و الان برای آن بزرگوارانی که سنشان اجازه می دهد که آن فضا را یادآوری کنند من می توانم بپرسم ازشان که امنیت یعنی چه؟ و واقعا چه نعمتی می تواند جای آن را بگیرد؟
کنارش هم سلامتی. (خدا به همه سلامتی عنایت کند، خداوند به همه بستگان و هم وطنان ما سلامتی عنایت کند) سلامتی از آن نعمت هایی است که کافی است آدم یک کسالت کوچک برایش پیش بیاید، یک سر درد یک دندان درد، آن وقت است که تازه می فهمد چه بلای سرش آمده است، آن وقت است که قدر سلامتی را می داند. الان که به هزار و یک سبب، مریضی ها متاسفانه فراوان شده است. نعمت سلامتی از آن نعمت هایی است که شناخته نمی شود. پس شرط اول شکرگزاری این است که طرف فهم و شعور درک نعمت را داشته باشد و بداند این نعمت است هان!
اجازه بدهید یک چیزی را نقل کنم خدمت شما. گفت یک نفر از بیابانی از کنار چشمه ای رد می شد. دید یک نفر آنجا دستانش را زده است کنار چشمه، چانه خود را در آب برده است و (جسارت است) مانند حیوانات آب می خورد! آمد بر شانه ی او زد و گفت من شنیده ام کسی این طوری آب بخورد، عقلش کم می شود. گفت عقل چیه؟ گفت هیچی، بخور!
گاهی اوقات انسان، نمی داند که این نعمت است که در اختیارش قرار گرفته، غرق نعمت است! خانواده های ما نعمتند، اطرافیان ما نعمتند، این مجالس نعمتند. باور بفرمایید لااقل ما در روایات شنیده ایم رفتگان ما افسوس بسیار می خورند برای لحظه ای از این مجالس، به خاطر اینکه ذکر الله است، به خاطر اینکه می تواند برای انسان ها یادآوری دینداریشان باشد.

* معرفت حمد، شرط دوم شکرگزاری
پس شرط اول فهمیدن نعمت است. شرط دوم چیست؟ شرط دوم همان است که امام سجّاد(علیه السلام) فرمود: معرفت حمد است؛ معرفت اینکه انسان آن قدر بفهمد که باید شکرگزار باشد. بفهمد.
آیه کریمه ی قرآن: (لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدید) ^۴ می فرماید اگر شکرگزار بودید، نعمتتان زیاد می شود، اگر کفر ورزیدید، منتظر عذاب خدا باشید.

* تشکر از بندگان خدا، تشکر از خداوند است
تشکر کردن از دیگران، اظهار تشکر نسبت به لطف دیگران، این نه تنها ادب اجتماعی است، ادب فردی است، بلکه قبول بفرمایید یک ادب دینی است؛ من اگر از شما به سبب لطفی که به من داشته اید، به عنوان نعمت خدا هم از شما تشکر می کنم، به مثابه ی این است که شما را نعمت خدا می دانم، چون شما را بنده ی خدا می دانم. از بندگان خدا تشکر کنید. به خصوص آن جاهایی که مورد غفلت ما قرار می گیرد. شما ممکن است یک بزرگی، یک انسان محترمی، به شما لطفی بکند، خیلی از او تشکر بکنید اما آن لطف را اگر فرزندتان انجام داد، آن طور نشود. چرا نشود؟!
من بعضی از بزرگان را سراغ دارم که نحوه ی شکرشان از فرزندان و خانواده شان مثل تشکری است که از اساتیدشان دارند. خیلی مهم است. گفتم اساتید؛ ما ذوی الحقوق فراوانی داریم: معلمین ما، اساتید ما. باور کنید ممکن است یک دوره ای بگذرد و ما اصلا فراموش کنیم آن نعمتی که داریم از کجا به دست آوریم (پدر و مادر ما بستگان ما) من در روایتی می خواندم شما اگر در جایی عرقی از دینداری در خودتان دیدید، برای مادرانتان دعا کنید، به خاطر آن تاثیری که در دینداری شما داشته اند. برای والدینتان دعا کنید که زمینه ساز برکات زندگیتان بوده اند (لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ …)

* اهل بیت(علیهم السلام) اسوه های شکرگزاری
امام حسین (علیه السلام) خیلی آدم شکرگزاری بود، عجیب آدم شکرگزاری بود. تشکر عملی یعنی اینکه تک تک یاران حضرت [وقتی فدای دین می شدند] به رسم ادب تا میانه ی میدان می رفت به استقبال اجساد مطهرشان؛ این یعنی تشکر، این یعنی تشکر با تمام وجود.
در این روزها حتما زیارت عاشورا زیاد می خوانید. فرازی از زیارت عاشورا است انقدر عبادی است که پس از همه سلام ها، نکته ها و دعاهایی که در این زیارت است شما تازه به سجده میروید. چه می گویید؟ (اللهم لک الحمد حمد الشاکرین لک علی مصابهم) بر مصیبت هاشون شکرگزار بودند! یزید لعنه الله علیه در مجاسش به قصد خفیف کردن اهل بیت (علیهم السلام) خطاب به حضرت زینب (سلام الله علیها) گفت دیدی خدا با شما چه کرد؟حضرت زینب فرمود: ما رایت الا جمیلا. همه اش زیبایی می بیند چون کار خدا را مشاهده می کند. بندگان که خطا می کنند، حتی خطاهای بزرگی مثل خطاهای یزید، آن بزرگی نعمت ها را از چشم اولیای خدا دور نمی کند. ما با یک مشکل کوچک در زندگیمان بهم می ریزیم، گاهی با خدا قهر می کنیم، گاهی واپس می رویم. چه خبر است؟! باور کنید نعمت پیشین از او بود، نعمت های آتی هم از اوست. شکرگزار باشیم.

ما با یک مشکل کوچک در زندگیمان بهم می ریزیم، گاهی با خدا قهر می کنیم، گاهی واپس می رویم. چه خبر است؟! باور کنید نعمت پیشین از او بود، نعمت های آتی هم از اوست. شکرگزار باشیم.

اگر می خواهیم شکرگزار خودمان باشند، یعنی دیگران از ما تشکر کنند، باید قدردان دیگران باشیم. قدردانی کنید، لحظه لحظه قدردانی کنید. خواهشم این است که اگر عادتتان نیست، چه اشکالی دارد، عادت کنید به تشکر از دیگران. سنت اولیاء ما این بوده، سنت بزرگان ما این بوده، سنت علمای همین است. از خانواده و فرزندانتان تشکر کنید. این را باور کنید که توفیقات زندگی زیاد می شود با اینها.

“به بازار عمل با دست خالی …” وقتی دست شما خالی است، وقتی نیازمند مهر مولی الموالی هستید، این مهر را به خودتان جلب کنید. جلب کردنش به واسطه ی این است که بندگان خدا را هرچقدر که از شما راضی هستند، راضی تر کنید.

* ناشکری و گناه، عوامل از بین رفتن نعمت ها

امام باقر(علیه السلام) می فرماید قضای حتمی الهی این است که وقتی نعمتی را داد، از بین نرود ^۵ (پس چرا گاهی نعمت های ما از بین می رود؟) می فرماید به واسطه ی کفران نعمت که یا شکر آن نعمت را مستقیما به خوبی نداشته اید و یا به واسطه ی گناه کفرانش کرده اید. نعمت ها کم می شود، نعمتی از ما گرفته می شود.

* شکرگزاری، شرط بندگی
(وَ اشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ) سوره ی بقره آیه ۱۷۲، شرط بندگی را شکرگزاری می داند.
عرض کردم کربلا عرصه ی شکرگزاری است، عرصه ی حمد است، عرصه ی تحمید و تشکر است. یکی از اذکاری که ذکر شده بسیاری از اوقات گره هایی را از زندگی انسان باز می کند، همین است که شما خطاب به خدا بگویید: الحمد لله رب العالمین و یا به تعبیر نورانی الحمد لله علی کل حال. خداوند را می خوانیم به همه ی ما این توفیق را عنایت کنیم، بندگان شکرگزاری باشیم
روایت داریم که آقا امام زمان (عج) می فرمایند فکر نکنید ما فراموشتان می کنیم و بدانیم دعای امام معصوم برگشتن ندارد. دعا می کند آقا در حق ما، ما باید شایسته ی این باران باشیم، خدایا به همه ی ما شایستگی ادعیه ی زاکیه ی حضرت ولی عصر(عج) را عنایت فرما.

 

فایل صوتی:

————————————

۱. موسوعه کلمات الامام الحسین(علیه السلام)، ص ۷۶۸‬
۲. الصحیفه السجادیه، دعای اول. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَهَ حَمْدِهِ عَلَى مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَهِ، وَ أَسْبَغَ عَلَیْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَهِ، لَتَصَرَّفُوا فِی مِنَنِهِ فَلَمْ یَحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ. وَ لَوْ کَانُوا کَذَلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیَّهِ إِلَى حَدِّ الْبَهِیمِیَّه … .
۳. الخصال، ج‏۱، ص: ۳۴
۴. إبراهیم : ۷
۵. تفسیر العیاشی، ج‏۲، ص: ۲۰۶؛ عن أبی عمرو المدائنی عن أبی عبد الله ع قال: إن أبی کان یقول إن الله قضى قضاء حتما- لا ینعم على عبده بنعمه فسلبها إیاه- قبل أن یحدث العبد ذنبا یستوجب بذلک الذنب سلب تلک النعمه، و ذلک قول الله “إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا- ما بِأَنْفُسِهِم‏”.