بخش اول: ارتباط با خدا 

نماز اول وقت:
حضرت رضا علیه السلام بر نماز اول وقت بسیار پای می فشردند و تأخیر آن را بدون عذر، روا نمی دانستند. ایشان می فرمودند:
«بدان که هر نمازی دو وقت دارد: اول وقت و آخر وقت. اول وقت، خشنودی پروردگار و آخر آن بخشش خداوند است. »{۱}
در سیره امام رضا علیه السلام پافشاری بر نماز اول وقت آشکار بود. این رویه، فراگیر و در هر زمان و مکان جاری بود و گفت و گوهای پر شور و محافل ارشاد و وعظ نیز آن را مستثنا نمی کرد. یکی از نشست های مناظره و بحث امام رضا علیه السلام با عمران صابی در جریان بود. او از دانشمندان بزرگی بود، که درباره ی توحید با امام رضا علیه السلام گفت و گو می کرد. در این جلسه که مأمون نیز حضور داشت، امام سؤال های عمران را با حوصله و متانت و بیان استدلال های روشن پاسخ می دادند و او را به سوی توحید و یگانگی خدا رهنمون می کردند. هنگامی که بحث و مناظره به اوج خود رسید، وقت نماز شد و حضرت رضا علیه السلام نگاهی به مأمون کردند و فرمودند: «وقت نماز فرا رسید.»
عمران صابی که به حقایقی دست یافته بود، از امام درخواست کرد: آقای من، گفت و گو و پاسخ های خویش را قطع نکن. دل من آماده ی پذیرش سخنان شماست.
حضرت رضا علیه السلام فرمودند: «نماز را می خوانیم و دوباره به گفت و گو ادامه می دهیم.»
آن گاه امام و همراهان به اقامه ی نماز مشغول شدند و پس از نماز،حضرت به گفتگو با عمران ادامه دادند.{۲}

انس با قرآن:

امام علیه السلام خود بر تلاوت فراوان قرآن تأکید کرده و همگان را به خواندن قرآن ترغیب می کردند.
حضرت رضا علیه السلام این کتاب الهی را چنین توصیف می کردند: قرآن ریسمان محکم خداست و دستگیره ی مطمئن او و راه نمونه ی او که به بهشت می رساند و از آتش می رهاند. با گذشت زمان کهنه نمی شود و بر زبان ها ناخوش نمی آید؛ چه برای زمان خاصی قرار داده نشده؛ بلکه دلیل و برهان است و حجت بر هر انسان و از هیچ سوی، باطل را به آن راهی نیست و فرو فرستاده ای از خدای حکیم حمید است.»{۳}

سیره و سخن امام بر قرآن تکیه می کرد و همه ی پاسخ های ایشان مستند به قرآن بود.{۴} امام قرآن را سخن خدا می دانستند و فقط بر هدایت جستن از قرآن تأکید می ورزیدند.{۵}
ایشان می فرمودند:«هرگاه از چیزی ترسیدی، صد آیه قرآن مجید را از هر جا خواستی قرائت کن و سه مرتبه بگو: ”اللهم اکشف عنی البلاء“».{۶}
برنامه نقل شده درباره سیره امام رضا علیه السلام در خصوص خواندن قرآن چنین است:
۱-بعد از نماز صبح، قرآن کریم را باز کرده و از روی آن تلاوت می کردند.{۷}
۲-شب هنگام که در بستر قرار می گرفتند، آیات قرآن را تلاوت می فرمودند.{۸}
۳-هرگاه به آیه ای می رسیدند که در آن از بهشت یا دوزخ سخن رفته بود، گریه می کردند و از خداوند درخواست بهشت می فرمودند.{۹}

یکی از توصیه های همیشگی معصومان علیهم السلام به یاران و خویشان خود، مواظبت بر تلاوت قرآن و عمل به آن است. توصیه به خواندن پنجاه آیه از قرآن در فرمایشات امام صادق و امام رضا علیه السلام دیده می شود: «سزاوار است که مردم بعد از تعقیبات نماز صبح، پنجاه آیه از قرآن مجید تلاوت کنند.»{۱۰}

نماز شب:

در نگاه امام رضا علیه السلام خانه هایی که در آن، شب هنگام نماز خوانده می شود و نمازگزاران در نماز تلاوت قرآن می کنند، روشنی و نوری به آسمان و ساکنان آسمان می دهد، همان گونه که ستارگان آسمان برای ساکنان زمین پرتو افشانی می کنند.{۱۱}
امام رضا درباره برکات نماز شب می فرمایند: «بر شما باد به نماز شب که هیچ بنده ی مؤمنی در آخر شب برنمی خیزد و هشت رکعت نماز و دو رکعت شفع و یک رکعت وتر را نمی گزارد و هفتاد مرتبه در دعای دست خود استغفار نمی کند؛ مگر اینکه خدایش او را از عذاب گور و عذاب دوزخ پناه می دهد و عمرش را می افزاید و روزی اش را فراخ می دارد.»{۱۲}

 

 

اثر دعا:

در نگاه امام علیه السلام، دعا سلاح مؤمن و ستون دین و روشنایی آسمان و زمین است.{۱۳}
حضرت رضا علیه السلام همواره به اصحاب خود می فرمودند: «علیکم بسلاح الانبیاء؛ بر شما باد به اسلحه ی انبیاء. گفتند: سلاح انبیا چیست؟ ایشان فرمودند: دعا»{۱۴}

حضرت رضا علیه السلام از حضرت رسول صلی الله علیه و آله سخنی درباره حضرت موسی علیه السلام بیان می کنند که نشانگر اهمیت ارتباط و انس و نجوای با خداست:
موسی بن عمران گفتند: بار خدایا، آیا تو دور هستی که فریاد بزنم یا نزدیکی که مناجات کنم؟
خداوند فرمود: من هم نشین کسانی هستم که در یاد من باشند.
موسی عرض کرد: خداوندا، من گاهی در حالی قرار دارم که بزرگی تو مرا منع می کند که با تو سخن گویم.
خداوند فرمود: ای موسی در هر حال با من سخن بگو و در یاد من باش.»{۱۵}

یاد مرگ و اعتقاد به معاد:

امام هشتم علیه السلام فرمودند:«وحشتناک ترین مواقع برای مردم سه جاست:
۱-یوم یولد و یخرج من بطن امه فیری الدنیا (روزی که زاییده شود و از شکم مادر در آید و دنیا را ببینید.)
۲-و یوم یموت فیری الاخره و اهلها (و روزی که بمیرد و آخرت و اهل آن را ببیند)
۳-و یوم یبعث فیری احکاما لم یرها فی دار الدنیا(و روزی که برانگیخته شود و مقرراتی را ببیند که در دنیا ندیده است.)
خداوند بر یحیی علیه السلام در این سه مرحله سلام گفت و وحشت را از او برداشت و فرمود: «و سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا»{۱۶}و{۱۷}
امام رضا علیه السلام درباره مرگ می فرمایند: به امام صادق علیه السلام گفتند: مرگ را برای ما توصیف فرما. ایشان فرمودند:«برای مؤمن مثل خوشبوترین گل هاست که آن را می بوید و از بوی خوش آن از حال می رود و خستگی و درد او منقطع می شود. برای کافر مانند نیش افعی و عقرب بلکه سخت تر است.»{۱۸}

ذکرهای معتبر در سیره و سخن امام رضا علیه السلام:
پاره ای از اذکار در روایات و سیره و سخن امام رضا علیه السلام مطرح شده است که در اینحا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
۱-یا رئوف، یا رحیم :
امام رضا علیه السلام می فرمایند:«پدرم را در خواب دیدم. ایشان فرمودند: ای فرزندم هرگاه مشکلی برایت پیش آمد، بسیار بگو: یا رئوف یا رحیم.»{۱۹}

۲-بسم الله الرحمن الرحیم:
این ذکر به اسم اعظم خداوند از سیاهی چشم به سپیدی آن نزدیک تر است.{۲۰}

۳-آیه الکرسی:
هرکس آیه الکرسی را صد مرتبه قرائت کند، مانند کسی است که در همه ی عمر خداوند را عبادت کرده باشد.{۲۱} هرکس بعد از نماز، آیهالکرسی را بخواند، هیچ گزندی او را آزار نخواهد رسانید.{۲۲}

۴-لا اله الا الله:
کلمه ی لا اله الا الله در نزد خداوند بسیار قرب و منزلت دارد. هرکس از روی اخلاص آن را بر زبان جاری کند، سزاوار بهشت می شود و هر کس به دروغ بر زبان جاری سازد، مال و جانش در امان بوده و سرانجام به دوزخ رهسپار خواهد شد.{۲۳}

۵-لااله الا الله الملک الحق المبین:
هرکس در هر روز صد مرتبه این ذکر را بگوید، خداوند به او مال و ثروت می دهد و فقر و فلاکت را از وی دور می کند و آتش جهنم را از او دور کرده و راه بهشت را برای وی باز می گرداند.{۲۴}

۶-در برابر چشم زخم:

ازآن حضرت پرسیدم: چشم زخم واقعیت دارد؟ ایشان فرمودند: «آری، هرگاه تو را چشم زنند، کف دستت را در مقابل صورتت قرار ده و سوره ی حمد و قل هو الله احد و معوذتین(ناس و فلق) را قرائت کن و دو کف را به صورتت بکش. خداوند  تو را از گزند آن حفظ می کند.»{۲۵}

۷-بسم الله الرحمن الرحیم، لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم:
هر کس هفت بار بعد از نماز مغرب و صبح پیش از تکلم این ذکر را بگوید، خداوند متعال هفتاد نوع بلا را از وی دفع می کند که آسان ترین آن ها جذام، برص(پیسی)، ظلم سلطان و اغوای شیطان می باشد.{۲۶}

منابع روایی:

{۱}فقه الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۹۰.
{۲}صدوق التوحید، ص۴۳۵.
{۳}عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج۲، ص۱۳۰.
{۴}بحارالانوار، ج۴۹، ص۱۰۰و۲۱۱.
{۵}توحید، ص ۲۲۴.
{۶}عدهالداعی، ص۲۹۴.
{۷}من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۰۴.
{۸}عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۱۸۳.
{۹}همان
{۱۰}تهذیب الاحکام، ج۲، ص۱۳۸.
{۱۱}روضه الواعظین، ج۲، ص۳۲۰.
{۱۲}همان
{۱۳}عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۳۷.
{۱۴}کافی، ج۱، ص۴۶۸.
{۱۵}عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۲۷.
{۱۶}حجرات، آیه ۱۳.
{۱۷}خصال، ج۱، ص۱۰۷.
{۱۸}عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۷۵.
{۱۹}مهج الدعوات، ص۳۳۳.
{۲۰}مهج الدعوات، ص۳۱۷.
{۲۱}عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۶۵.
{۲۲}ثواب الاعمال، ص۱۰۱.
{۲۳}التوحید، ص۲۳.
{۲۴}امالی طوسی، ص۲۷۹.
{۲۵}مکارم الاخلاق، ص۴۷۴.
{۲۶}مهج الدعوات، ص۳۱۷.