اولین دستور خداوند برای پیامبر اعظم^{صلی الله علیه و آله} شب زنده داری است.

میزان این شب زنده داری را نیز معین می فرماید:

قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ﴿۲﴾ نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا ﴿۳﴾ أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ﴿۴﴾

 

بر این اساس، شب زنده داری آن حضرت از شگفتی های سیره ایشان به شمار می آید.

هرچند این دستورالعمل برای شخص پیامبر^{صلی الله علیه و آله} نازل شده است، اما هر کس قصد سیر و سلوک دارد، با اجرای این دستورالعمل در حد توان خویش می تواند به مقاماتی عرفانی دست یابد.

 

پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله}  نیمه ی دوم شب را بیدار بودند.

عبادت و نماز شب ایشان نیز متفرّق بود.

به صورتی که دو رکعت نماز می خواندند و پس از کمی استراحت، مجدداً وضو می گرفتند و دو رکعت نماز دیگر به جا می آوردند و به همین صورت ادامه می دادند تا نزدیک اذان صبح که نماز شفع و وتر را می خواندند. و در هر صورت برای شب زنده داری اهمیت ویژه ای قائل بودند.

قرآن شریف نیز بر تهجـّد و شب بیداری تأکید دارد.

 

• مسلمان باید اول شب را به استراحت بپردازد و خود را برای شب زنده داری در دل شب آماده کند.

ولی متأسفانه برخی مسلمانان عکس آن عمل می کنند؛ به گونه ای که رسم شده است از اذان مغرب و عشاء تا نیمه شب بیدار باشند و از نصف شب تا صبح بخوابند.

دستور اسلام که در قرآن مجید و روایات شریف اهل بیت ^{علیهم السلام}  آمده است، استراحت در دو سوم اول شب و بیداری در یک سوم دیگر می باشد:

 

« … یَنامُونَ فِی أوَّلِ اللَّیلِ فَإذَا ذَهَبَ ثُلُثَا اللَّیلِ أو مَا شَاءَ اللهَ فَزِعُوا إلَی رَبِّهِم رَاغِبینَ رَاهِبینَ طَامِعِین …» {۱}

 

سیره پیغمبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} و ائمه اطهار ^{علیهم السلام} چنین بوده است که پس از اقامه نماز مغرب و عشاء و به جا آوردن نوافل به استراحت می پرداخته اند و در نیمه دوم شب بیدار بوده اند.

علمای بزرگ، دانشمندان و کسانی که موفقیتی کسب کرده اند نیز از همین سیره تبعیت کرده اند و در نیمه دوم شب علاوه بر عبادت و راز و نیازبا خدای سبحان به امور علمی و تحقیقی خود نیز رسیدگی می کرده اند.

علمای بزرگواری نظیر علامه طباطبایی و مرحوم صاحب جواهر ^{رحمه الله علیهم} در ذیل کتابهای ارزشمندی همچون تفسیر المیزان و جواهر الکلام، ساعت ختم(اتمام) مکتوبات یا حل مشکلات و سوالات علمی خود را اندکی مانده به اذان صبح، نوشته اند.

 

پایبندی حضرات معصومین^{علیهم السلام} به شب زنده داری و اهتمام بزرگان دین به این امر مهم، حاکی از اهمیت فوق العاده احیاء و شب بیداری در مکتب انسان ساز اسلام است.

به همین جهت احیاء و شب زنده داری به عنوان یکی از مستحبات مؤکد در شب های قدر تعیین شده است.

بنابراین اهل معرفت نیز باید شب زنده دار باشند.

 

• البته سالک باید به دو نکته مهم در خصوص شب بیداری توجه داشته باشد:

اول آنکه: مراقب باشد اوقات خود را به بطالت نگذراند و احیاء او همراه با توجه به حضرت حق باشد.

دوم آنکه: شب بیداری او برای انجام وظایف روزانه و بجا آوردن واجبات مضر نباشد.

 

به همین جهت توصیه می شود اوقات خود را تقسیم نماید و به میزان کافی استراحت کند، تا هم توفیق شب زنده داری را از دست ندهد و هم از تحصیل و کار و وظایف دیگر غافل نماند.

 

سالک باید بداند که بدون احیاء شبانه به جایی نمی رسد. لااقل باید یک ساعت قبل و بعد از اذان صبح بیدار باشد.

معنا ندارد کسی قصد سیر و سلوک داشته باشد، ولی هنگام اذان صبح خواب باشد!

کسی که هنگام طلوع فجر خواب باشد، مورد نفرین حیوانات است تا چه رسد به نفرین ملائکه.و از برکاتی که سحرگاهان نصیب اهل دل می شود، محروم می ماند.

 

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

                 و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

 

از این رو، به کسانی که قصد سیر و سلوک و خودسازی معنوی دارند توصیه می شود به هر اندازه که در توان ایشان است – هر چند از کار روزانه بسیار خسته باشند – حداقل نیم ساعت قبل از اذان صبح تا نیم ساعت بعد از اذان صبح به عبادت بپردازند.

در این یک ساعت خیلی کارها می توان کرد، همانطور که قبلا نیز بدان اشاره شد.

 

 

طالب معرفت باید قبل از نماز صبح، نماز شب بخواند و پس از اقامه نماز صبح (حتی المقدور به جماعت) دقایقی به تلاوت قرآن شریف بپردازد و در ابتدای روز، با قرآن کریم انس بگیرد.

بعد از آن یک توسل روزانه به محضر مقدس چهارده معصوم ^{علیهم السلام} داشته باشد.

پیامبر اکرم ^{صلی الله علیه و آله} و حضرت زهرا^{علیهاالسلام} را با زیارت مختصری که در کتاب مفاتیح الجنان آمده است زیارت کند و زیارت جامعه کبیره را بخواند.

در این صورت نماز شب و نماز صبح خود را در افضل اوقات اقامه کرده و به قرآن کریم و عترت که دو بال پرواز هستند، متوسل شده است.

 

مداومت روزانه بر این برنامه صبحگاهی، در پیشرفت سیر و سلوک اثرات فراوانی دارد.

موفقیت انسان در زندگی و تأمین آتیه نیز به بیداری و عبادت سحرگاهان بستگی دارد.

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منبع:

{۱}من لایحضره الفقیه، ج۱،ص۴۸۱.